Effectieve communicatie - Doorbreek de Dramadriehoek

Vanwaar die driehoek? Om te beginnen zijn de rollen in de Dramadriehoek inwisselbaar. Zitten we met iemand in een ineffectief communicatiepatroon, dan schieten we makkelijk van de ene rol naar de andere. Grote kans dat de ander dan ook wisselt van rol, want naast inwisselbaar zijn de rollen ook complementair. Een Redder heeft iemand nodig om te redden, de Aanklager iemand om aan te klagen en zo verder.

Voordat we dieper ingaan op de verschillende rollen geven we een voorbeeld van hoe je verstrikt kunt raken in de dans van de Dramadriehoek. 

Het is maandagochtend. Er staan mensen bij de koffieautomaat te klagen (Aanklager) over de manier van leidinggeven van Liesbeth, de collega die nu afdelingshoofd is. Op het moment dat ze aan komt lopen, stokt het gesprek en valt het groepje uit elkaar. De één pakt zijn koffie, mompelt ‘goedemorgen’ en loopt weg. Twee anderen veranderen snel van onderwerp. Liesbeth weet dondersgoed dat ze het over haar hadden. Ze heeft het al eerder opgemerkt, maar toen ze het wilde bespreken, kreeg ze alleen ontwijkende antwoorden. Ze voelt zich niet serieus genomen door haar team (Slachtoffer) en klaagt erover tegen de directeur. 

De directeur (een echte Redder) gaat eens serieus met de afdeling praten. Hun gedrag is onacceptabel en dat laat hij ze weten ook. De collega’s van de afdeling voelen zich onheus behandeld, want ze doen toch niets verkeerd? Van Aanklager schuiven zij in de rol van Slachtoffer. En wat doet Liesbeth als ze dit van ‘haar’ mensen hoort? Zij zegt: ‘Hij had zich hier helemaal niet mee mogen bemoeien en dat zal ik hem wel eens even vertellen ook’. Van Slachtoffer wordt ze Redder van haar team en Aanklager van de directeur, die wordt uitgenodigd in de rol van Slachtoffer te stappen.

Het Slachtoffer in de Dramadriehoek gedraagt zich hulpeloos en reageert het liefst vanuit onmacht. Juist met dit gebrek aan eigen verantwoordelijkheid doet het Slachtoffer een appèl op de redder (help mij) en/of de Aanklager (veroordeel mij). Typische uitspraken van het Slachtoffer zijn:

Ik kan het niet, ik weet het niet, ik durf het niet, wat moet ik doen, ik kan er niets mee, ik ben zo bang, wat ben jij toch geweldig…

Winst
De winst van het Slachtoffer is dat hij zelf geen verantwoordelijkheid hoeft te dragen. De persoon in deze rol hoeft zelf niet na te denken en hoeft zelf niet te kiezen. Dit wordt voor hem gedaan door de keuzes en het gedrag van de Redder, of de waarden en uitspraken van de Aanklager. Daarnaast zorgt de rol van Slachtoffer voor aandacht. Door het gedrag van de Slachtoffer zijn zowel de Redder als de Aanklager op hem gefocust. Het Slachtoffer krijgt op deze manier aandacht, en kan bovendien afhankelijk blijven (van hulp of oordeel).

Verlies
Het grote verlies van de rol van Slachtoffer is dat het leidt tot meer Slachtofferschap of ander drama. Door zich te ontslaan van de eigen verantwoordelijkheid blijft het Slachtoffer afhankelijk van externe personen en gebeurtenissen. Een positie die over het algemeen enkel kan leiden tot meer slachtofferschap.

De Redder in de Dramadriehoek biedt graag veel en veelal ongevraagd hulp. Een belangrijk kenmerk is dat er géén check is op de match tussen ‘vraag’ en ‘aanbod’ van hulp, waardoor de Redder vaak met oplossingen komt die niet aansluiten bij de behoefte. Typische uitspraken van de Redder in de Dramadriehoek: 

Kom maar laat mij het maar even doen, ik help je wel, volgens mij kun je beter…, ik zou…, ik probeer je alleen maar te helpen, ik zal je laten zien hoe het moet…

Winst
De winst van de Redder is dat hij kan laten zien hoe goed hij is. De Redder maakt zichzelf groot en belangrijk, dwingt bewondering af en maakt anderen afhankelijk van hem. De Redder vindt hierin zijn doel, taak en voldoening wat zijn gevoel van eigenwaarde verhoogt.

Verlies
Het grote verlies van de Redder is dat deze rol ten koste kan gaan van het welzijn van de Redder zelf, en van de relatie. Door te denken, voelen en handelen voor een ander, hoeft hij niet na te denken over zijn eigen denken, voelen en handelen. Daarnaast maak je als (ongevraagd) Redder ook automatisch een slachtoffer van de ander. Iets wat niet ten goede komt aan een gezonde relatie.

De Aanklager in de Dramadriehoek is gefocust op de zwakheden en fouten van de ander. Het gedrag van de Aanklager is vaak bestraffend, verwijtend, gefrustreerd, ‘met de boze vinger wijzend.’ Typische uitspraken van de Aanklager in de Dramadriehoek:

Jij kan ook niks, je doet nooit iets goed, je weet echt niet waar je het over hebt, het is met jou ook altijd hetzelfde, ik kom echt niet verder zo met je…

Winst
De winst van de Aanklager is dat hij door naar anderen te wijzen zijn eigen zwaktes niet onder ogen hoeft te zien. De Aanklager lijkt hiermee onkwetsbaar. Hij stelt de ander immers (volledig) verantwoordelijk voor wat er in de relatie gebeurt. De Aanklager geeft zichzelf een vrijbrief om niet te hoeven bijdragen aan verbetering. Wijs je hem ergens op, dan draait hij het altijd om. ‘Nee jij dan, jij doet dit, jij doet dat…’ Het wijzende vingertje.

Verlies
Het grote verlies van de Aanklager is dat hij zowel het persoonlijk contact als de mogelijkheid tot verbetering uitsluit. De Aanklager komt hiermee erg alleen te staan in zijn strijd voor verbetering van de situatie. Een verbetering waarvoor hij de verantwoordelijkheid bovendien geheel bij de ander neerlegt.

De Dramadriehoek is niet constructief, zoveel is duidelijk. De interactie bevestigt herhalende patronen en die leiden tot een voorspelbare uitkomst. Vanwege het gebrek aan echte verantwoordelijkheid leidt geen van de rollen naar een echte oplossing van de situatie.

Doorbreek de Dramadriehoek door te letten op je houding ten opzichte van jezelf en de ander. Vanuit een ‘Ik ben OK, jij bent OK’ houding stap je uit de driehoek. Alle rollen ontstaan namelijk vanuit een ‘Ik ben niet OK’ (Slachtoffer) en/of ‘Jij bent niet OK’ (Aanklager, Redder) houding.

Zowel de Dramadriehoek als de Winnaarsdriehoek komen als onderdeel van de Transactionele Analyse (TA) terug in onze coach opleiding Professional Coachen.

Vraag de hand-out met aanvullende theorie en concrete oefeningen aan. Daarmee ontdek je hoe jij de Dramadriehoek kunt vermijden én hem kunt omkeren. Maak van de Dramadriehoek een Winnaarsdriehoek.