Karakterstructuren Reich en Lowen - Wat vertelt je lichaam?

Het ontstaan van de karakterstructuren hangt nauw samen met de belangrijkste menselijke behoeftes in de eerste zeven levensjaren. Dit behoefteproces verloopt globaal genomen als volgt:

1. Ben ik welkom?
2. Is er voldoende psychische voeding?
3. Mag ik op eigen benen gaan staan?
4. Mag ik over mijn eigen lijf beschikken?
5. Mag ik vanuit mijn volledige potentie leven?

Je ontwikkelt onbewust vaste patronen – karakterstructuren – waar je in het dagelijks leven steeds naar teruggrijpt. Deze structuren zijn een combinatie van: gedragspatronen, gevoelens, standpunten, mentale en fysieke kenmerken. Voorbeelden van deze laatstgenoemde fysieke kenmerken zijn spierspanning, motoriek, bouw en ademhaling.

Voorbeeld 
Tijdens het opgroeien worden we geconfronteerd met de uitdagingen van het leven. Sommige van onze behoeften worden genegeerd. Dit kan effect hebben op onze natuurlijke ademhaling. Die gaan we inhouden of hij wordt onregelmatig. Als we vrij en volledig ademhalen, voelen we ons ook vrij en volledig. Als onze ademhaling is verstoord, verliezen we het contact met onszelf en de wereld om ons heen.

Hoe is het met jouw ademhaling...  Is die natuurlijk of oppervlakkig en krampachtig?

Reich en Lowen onderscheiden vijf primaire karakterstructuren. Eerlijk is eerlijk, ze klinken niet allemaal even aantrekkelijk. 

• Schizoïde
• Oraal
• Psychopathisch
• Masochistisch
• Rigide 

Om je een indruk te geven van de 5 karakterstructuren, gaan we dieper in op de uitdaging en fysieke kernmerken ervan. Twee kanttekeningen. Weet dat er over de verschillende structuren veel meer te vertellen valt. En twee, de kans dat je de structuren in hun pure vorm ergens tegenkomt, is heel klein. Er is eigenlijk altijd sprake van een combinatie, waarbij er een paar dominanter zijn dan andere. Welke dat zijn, kan veranderen gedurende je leven.

De afstandelijke en de fijngevoelige creatieveling. De uitdaging van de schizoïde karakterstructuur ligt in het opladen en ontladen van energie en voelen wat je behoeftes zijn. De energiestroom wordt bij dit type geblokkeerd tussen hoofd en romp en dan met name in het gebied van de schedelbasis, nek en hals. Mensen met deze karakterstructuur voelen weinig of geen contact met hun lichaam en impulsen van behoeften. Daarom zijn oefeningen gericht op gronding en ademhaling enorm geschikt voor deze structuur.

Opvallende fysieke kenmerken van de schizoïde karakterstructuur zijn een houterig en hoekig lijf, de lichaamsonderdelen lijken niet bij elkaar te horen. Verder is het merkbaar in het oogcontact. Kijk je iemand met deze karakterstructuur in de ogen aan, dan zie je een afwezige en zoekende blik.

De arme hulpeloze ik en de verzorger. De uitdaging van de orale karakterstructuur is het durven vertrouwen op zichzelf en de ander. Zo rond het eerste levensjaar spelen voedsel, warmte, liefde en contact een belangrijke rol in de ontwikkeling van een kind. Wanneer niet aan die behoeften is voldaan, kan een diepgeworteld gevoel van tekort of gemis achterblijven. Bij mensen met deze karakterstructuur zit de blokkade van de energiestroom in het onderlichaam. Daar bevindt zich het centrum van vertrouwen. Het is de plek waar de diepste verbondenheid met een ander kan worden beleefd.

De fysieke kenmerken van de orale karakterstructuur zijn: een zwak spierstelsel, een vragende en smekende blik in ogen, een oppervlakkige ademhaling, een breed onderlichaam en smal bovenlichaam en een overspanning in de nek, schouders, bekken en onderrug. 

De wantrouwige en charismatische leider. De uitdaging van de psychopathische karakterstructuur is zwakte tonen of zich mogen laten gaan. Mensen met deze karakterstructuur hebben als kind te vroeg verantwoording moeten dragen, terwijl het daar nog niet aan toe was. Het gevoel afhankelijkheid te mogen zijn, is hierdoor afgebroken. Ze houden zichzelf daardoor liever groot, in plaats van zwakheden te tonen. Maar het is niet echt. Ze hebben steeds het gevoel door de mand te vallen, om ontmaskerd te worden.

Fysieke kenmerken van de psychopathische karakterstructuur zijn stijve benen en instabiele enkels, blokkades in hals, nek en schouders, een hoge ademhaling, het lichaam maakt een opgeblazen indruk en je kijkt dwingend en wantrouwend uit je ogen.

De arme sterke ik en de vriendelijke verdrager. De uitdaging van de masochistische karakterstructuur is contact maken met de eigen wil of levenskracht. Door oververzorging van de ouders wordt de zelfexpressie in het kind gestagneerd. Mensen met deze karakterstructuur hebben al jong het verzet opgeven en zijn zich gaan aanpassen. Hierbij werd afgezien van eigen behoeften. Ze voegen zich naar de wensen van hun omgeving zonder zich af te vragen wat ze zelf willen. 

De fysieke kenmerken van een persoon met een masochistische karakterstructuur zijn onder andere sterke, stramme benen en voeten, een fors lijf met een ingetrokken hoofd, een onschuldige, naïeve blik in de ogen, een aangespannen anus, moeite met ademen in de buik en slecht werkende spijsverteringsorganen.

De ondervrager en de overwinnaar op alle fronten. De uitdaging van de rigide karakterstructuur is gevoelens toelaten. Ze hebben leren vertrouwen op hun verstand. Maar je verstand brengt je niet echt in contact met de ander, met je hart. Contact vindt uitsluitend plaats via het lichaam. Als je geen contact hebt met je lichaam, heb je ook geen contact met de omgeving. Ademen is hierbij een uitstekend hulpmiddel. Want ademen is per definitie voelen. Door intensief te ademen ontstaat een volledige doorstroming van energie. De gevoelens die ontstaan kun je vervolgens weer tot uitdrukking brengen en je hart weer openen.

De fysieke kenmerken van een persoon met een rigide karakterstructuur zijn onder andere een rank lichaam, sierlijk in gebaar en beweging, een mooie maar overgevoelige huid, een aanzienlijke spanning in de buitenste spierlagen, een rechte en stijve rug, een gespannen, afgebakende ademhaling en heldere maar harde ogen.

Wil je meer leren over lichaamsgericht coachen en de karakterstructuren van Reich en Lowen? Dit kan in onze opleiding Verdiepen als Coach. Naast lichaamsgericht werken en de karakterstructuren vormt systemisch werken een belangrijke pijler van deze opleiding.

Reich was zijn tijd ver vooruit. Gelukkig wint lichaamsgericht werken snel terrein. Wil je er zelf mee aan de slag? In de hand-out vind je aanvullende uitleg over de verschillende karakterstructuren en concrete oefening(en).