Ook ‘last’ van van alles en nog wat? Van het slechte weer, van alle files, van je dominante baas of iemand anders die zich niet gedraagt zoals jij zou willen… Hoe je deze last ervaart, ligt volledig in je eigen hand.
Ik neem aan dat de last die je ervaart, je niet bepaald helpt in het bereiken van je doelen. Sterker nog, het is iets waar je waarschijnlijk wel van af wilt. Het goede nieuws is dat dat kan! Dat vraagt echter wel wat van je. Het vraagt in de eerste plaats een proactieve houding.
Een proactieve houding betekent verantwoordelijkheid nemen
Minder ‘last’ ervaren vraagt van je dat je verantwoordelijkheid neemt. Dat je gebruik gaat maken van je vermogen om zelf je antwoord te kiezen op de gebeurtenissen in je leven, zoals het woord verantwoordelijkheid al aangeeft.
Of iets dat je overkomt je raakt, kwetst of als last voelt hangt namelijk af van je eigen reactie. En het mooie is dat je kunt leren deze reactie zelf te kiezen. ‘Niemand kan je kwetsen zonder jouw instemming’ is een bekende uitspraak van Eleanor Roosevelt. En Ghandi doelde met zijn uitspraak: ‘Iemand kan je slechts je zelfrespect afnemen als jij het hem geeft’ op hetzelfde principe: het gaat niet om de ervaring zelf, maar om de manier waarop wij op onze ervaringen reageren. Wat we laten gebeuren raakt ons meer dan wat er gebeurt.
Om verantwoordelijkheid te kunnen nemen, is onderzoek naar binnen nodig
Het kunnen kiezen van je eigen reactie vraagt echter wel wat zelfonderzoek. Onderzoek naar wat maakt dat je nu reageert zoals je doet, en wat er voor nodig is om te gaan reageren op de manier die je zou willen. Dit betekent onderzoek naar jezelf; onderzoek naar binnen op alle wezenlijke niveaus die daarvoor nodig zijn. En juist dit naar binnen kijken zijn wij in het Westen weinig gewend. Van jongs af aan hebben we geleerd dat alles wat belangrijk is van buiten komt. Als je dorst had, gaf je moeder je borstvoeding: had je een vraag, dan gaven je ouders antwoord; ben je ziek, dan neem je een pilletje of laat je de dokter het probleem oplossen.
Wij zijn juist gewend onze aandacht naar buiten te richten
Door onze focus op buiten, zijn we nauwelijks gewend aandacht te besteden aan wat er binnen in ons zit. Deze focus op buiten wordt benadrukt door de drie algemeen geaccepteerde deterministische theorieën die (al dan niet in combinatie met elkaar) de aard van de mens zouden verklaren:
- Het genetisch determinisme leert dat hoe je bent en hoe je reageert al vast ligt in je DNA; “het is de schuld van je grootouders”
- Het psychologisch determinisme gaat er vanuit dat je karakter is gevormd door ervaringen en opvoeding tijdens je jeugd; “het is dus de schuld van je ouders”
- Omgevingsdeterminisme gaat er vanuit dat iets of iemand; je baas, je buurman, de economische situatie of het weer, verantwoordelijk is voor jouw toestand; “het is de schuld van de omgeving”.
Een belangrijke basis voor deze theorieën ligt in de bekende experimenten die Pavlov deed met honden. Hij toonde aan dat een bepaalde stimulus (signaal) automatisch leidt tot een reactie (kwijlen). Het wordt echter steeds duidelijker dat mensen niet één-op-één te vergelijken zijn met honden en dat dit reactieve model niet van toepassing is op mensen. Er is op dit punt een wezenlijk aspect dat mensen onderscheidt van dieren: Tussen stimulus en respons ligt onze grootste kracht; onze keuzevrijheid. Dit is de vrijheid om onze respons op een bepaalde stimulus te kiezen.
Tussen stimulus en respons ligt onze grootste menselijke kracht; onze keuzevrijheid!
Vier uniek menselijke kwaliteiten verschaffen ons als mensen, in tegenstelling tot dieren, deze kracht:
- Ons zelfbewustzijn stelt ons in staat na te denken over onze eigen gedachten en gevoelens;
- Met ons voorstellingsvermogen kunnen we ons een wereld verbeelden die los staat van de situatie waarin we ons bevinden;
- We beschikken over een geweten, dat ons een diepgeworteld besef van goed en kwaad geeft;
- Tot slot beschikken we over een onafhankelijke wil. Hierdoor kunnen we handelen op basis van ons zelfbewustzijn, onafhankelijk van invloeden van buitenaf.
Onze keuzevrijheid stelt ons in staat om ons proactief op te stellen en is daarmee de grootste menselijke kracht. Proactiviteit is immers de belangrijkste eigenschap voor persoonlijke effectiviteit, zoals Stephen Covey ons in zijn boek ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’ uit de doeken doet. Proactiviteit stelt ons in staat zelf het antwoord op de gebeurtenissen in ons leven te kiezen en daarmee verantwoordelijkheid nemen voor ons leven. We zijn dan geen passagier meer maar bestuurder in ons eigen leven.
- Vergroot je persoonlijke effectiviteit door je proactiviteit verder te ontwikkelen!
Wil jij je proactiviteit (verder) ontwikkelen? Probeer je de komende tijd dan eens meer bewust te worden van je eigen reactiepatronen. Deze bewustwording is een hele belangrijke stap op de weg naar proactiviteit en verantwoordelijkheid.
- Hoe gedraag je je in het verkeer?
- Hoe reageer je op een kind dat niet luistert?
- Hoe ga je met situaties om die anders lopen dan je had verwacht?
Probeer de schuld voor je reactie niet buiten jezelf te leggen. Het gaat er niet om wat anderen zouden moeten doen, of wat er zou moeten gebeuren. Het gaat om jouw eigen respons, om wat jij doet. Dat is ook het enige wat jij kunt veranderen.
Zodra je gaat denken dat het probleem niet bij jezelf ligt, stop je. De gedachte dat het probleem niet bij jezelf ligt, is namelijk de kern van het probleem.
